Toz taşınımı, atmosferdeki toz parçacıklarının rüzgarlarla taşınması sürecidir. Bu durum, sağlık açısından çeşitli zararları beraberinde getirebilir, özellikle solunum yolları hastalıklarına yol açabilir. Çöl tozlarının diğer bölgelere taşınması ise toz taşınımı olarak adlandırılır. Peki çöl tozu nedir? Zararları nelerdir? Türkiye'de hangi iller bu durumdan etkilenecek. Sarı uyarı yapılan iller hangileri? İşte çöl tozu ve toz taşımı hakkında bilinmesi gereken her şey.
Çöl tozu ve toz taşımı nedir?
Toz taşınımı, sadece yerden alınan tozun rüzgarın etkisiyle atmosfere taşınmasıyla sınırlı değildir; aynı zamanda çöl tozlarının taşıdığı önemli bir ekosistem faktörüdür. Mineral toz partikülleri, özellikle çöllerden kalkanlar, atmosferin üst tabakalarına ulaşırken uzun mesafeler kat edebilirler. Bu toz parçacıklarının bazıları, kaynak alanlarına yakın bölgelerde çökerken, diğerleri binlerce kilometre yol alarak farklı coğrafyalara kadar ulaşabilirler. Dünya üzerindeki en önemli toz kaynakları arasında Sahra Çölü (Afrika), Arabistan Yarımadası, Gobi ve Taklamakan Çölleri (Asya), Güney Amerika ve Avustralya'daki çöller bulunmaktadır. Bu tozların taşınımı, hem yerel hava kalitesini etkiler hem de uzak bölgelerin ekolojisini etkileyebilir.
Zararları nelerdir?
Yoğun toz bulutları, Kuzey Afrika'dan Türkiye'ye doğru ilerleyerek ülkemizde de görülmeye başladı. Meteoroloji Genel Müdürlüğü tarafından 44 ile sarı uyarı yapıldı. Mustafa Baran geçtiğimiz senelerde de çöl tozlarının geldiğini ve bunu hatırladığını belirterek, " Sabah kalktığımızda arabalarımızın üzeri görünmez oluyordu. Sağlık açısından çok zararlı olduğunu biliyorum. Gelince evden çıkmayacağız herhalde. Kesinlikle maske takılması gerekiyor. Sadece çöl tozları ile alakalı değil günlük hayatımızın içinde insanların yoğun olduğu yerlerde takılması gerekiyor. Ben etkilenmedim ama etkilenen dostlarımız oldu" dedi. Sahilde bisikleti ile gezerken çöl tozlarından etkilendiğinin belirten Fahrettin Güden ise "Ben her sabah bisiklet ile 50 kilometre yol yaparım. Akşam eve gittiğim zaman saçlarım toz içerisinde olur. İçki ve sigara kullanmadığım için öksürük problemim yok ama benim hanımımda var. Anadolu tarafından buraya misafirliğe gelenler nefes alamıyorlar geri dönüyorlar. Kızımın arabalarının üzeri bembeyaz oluyordu. İstanbul'un kirliliği çok kötü" diyerek ifade etti. Çöl tozlarının ne olduğunu bilmediğini ifade eden Halil Hayırlıoğlu ise "Arabaların üzerinde sapsarı toz olduğunu gördüm. Ne olduğunu bilmiyorum. Arabanın üzerinde sildikten sonra bende merak ettim ne olduğunu. Benimde oldukça dikkatimi çekti" diyerek olayı anlattı. Ailesi ile birlikte sahilde gezdiklerini çocuğunun çöl tozlarından etkilendiğini belirten Naim Uludağ, "Arabanın üzerinde kolaca belli oluyor. Her yıl oluyor alıştık artık. Beni fazla etkilemiyor ama çocukları etkiliyor. Çocuklarımın burnu tıkanıyor. Burnundan nefes alamıyor, ağzından alıyor. İkisini de etkiliyor zor bur durum. Kimse maske ile dışarı çıkmak istemez. Herkesi etkiliyor, bazen nefes alırken bile zorlanıyorsun" dedi.
Toz taşımı neden olur?
Partikül maddeler, sahip olduğu kaynaklarına göre iki ana gruba ayrılır: doğal ve insan kaynaklı (antropojenik). Deniz spreyleri, çöl tozları ve volkanik patlamalar özellikle doğal kaynaklar olarak kabul edilirken, endüstriyel faaliyetler, evsel yanma, ulaşım, tarım, inşaat ve madencilik gibi insan etkileşimleri antropojenik kaynaklar olarak gösterilir. Atmosfere salınan tozun önemli bir kısmını doğal kaynaklar oluşturur. Farklı modelleme çalışmalarına göre, atmosfere verilen toz yükünün %10 ila %60'ı insan eliyle oluşturulur. Paleo-toz kayıtları, insan etkilerinin (örneğin arazi kullanımı ve arazi bozulması) 1750 ile 20. yüzyılın son çeyreği arasında küresel toz emisyonlarını katlayarak ilerleyebileceği söyleniyor. Dünya üzerindeki başlıca toz kaynakları arasında Afrika (Sahra Çölü), Arabistan Yarımadası, Asya (Gobi ve Taklamakan Çölleri), Güney Amerika ve Avustralya'daki çöller yer alır. Kuzey Afrika (Sahra) bölgesi, dünyanın ve özellikle kuzey yarım kürenin ana toz kaynağını oluşturur. Dünya atmosferine salınan toz miktarı yaklaşık olarak 2 milyar ton olarak bilinir. Sahra bölgesinden atmosfere salınan toz miktarı, Dünya genelinde salınan toz miktarının yaklaşık yarısını oluşturur. Sahra'dan sonra gelen diğer önemli toz kaynaklarına örnek olarak Orta Doğu ve Orta ile Güney Asya gösterilebilir.
Hangi iller için sarı uyarı yapıldı?
İşte çöl tozu ve taşımı için sarı uyarı yapılan iller: Adana, Adıyaman, Afyonkarahisar, Amasya, Ankara, Antalya, Aydın, Bolu, Burdur, Çankırı, Çorum, Denizli, Eskişehir, Gaziantep, Hatay, Isparta, Mersin, Kastamonu, Kayseri, Kırşehir, Konya, Kütahya, Malatya, Kahramanmaraş, Muğla, Nevşehir, Niğde, Ordu, Samsun, Sinop, Sivas, Tokat, Şanlıurfa, Uşak, Yozgat, Zonguldak, Aksaray, Karaman, Kırıkkale, Bartın, Karabük, Kilis, Osmaniye, Düzce.
